وقتی فتیله سازمان حفاظت محیط زیست پایین کشیده می‌شود

همه اینها در حالی است که در ماه‌های پایانی سال گذشته هیات مقررات زدایی و تسهیل مجوزهای کسب و کار برای حذف بروکراسی اداری، پیشنهاد به حذف بررسی و عبور از فیلتر سازمان حفاظت محیط زیست را در مرحله استقرار و بهره‌برداری صنایع در شهرک‌های صنعتی داد. پیشنهادی که با مخالفت کارشناسان و مقامات سازمان حفاظت محیط زیست روبه رو شد اما عاقبت با تغییراتی توانست به چهل و هفتمین مصوبه هیات مقررات زدایی تبدیل شود.

هیات مقررات زدایی و تسهیل صدور مجوزهای کسب و کار بر اساس اینکه شهرک‌های صنعتی یک‌بار مجوز ارزیابی زیست محیطی گرفته اند، نیازی به بررسی دوباره سازمان حفاظت محیط زیست ندیده است.

به عقیده کارشناسان محیط زیست اما این مصوبه خلاء دارد که مغایر اصل پنجاهم قانون اساسی و اصل ۱۳۸ قانون اساسی و سیاست‌های کلی محیط زیست ابلاغیه رهبر معظم  انقلاب اسلامی و نقض صریح ماده ۱۱ قانون هوای پاک است.

 در این مصوبه، سازمان حفاظت محیط‌زیست مکلف به اصلاح ماده ۳ ضوابط استقرار واحدهای تولیدی صنعتی و معدنی شده است و از طرفی برای ساخت، توسعه، تغییر خط تولید، تغییر محل واحدهای صنعتی، تولیدی و معدنی در مرحله استقرار در داخل شهرک‌ها و نواحی صنعتی که تحت نظارت سازمان حفاظت محیط‌زیست زون‌بندی و رده‌بندی شده‌اند، نیازی به استعلام از سازمان محیط زیست نیست.

از نگاه کارشناسان،ابعاد افزوده شدن واحدهای صنعتی در شهرک‌های صنعتی با توجه به افزایش و تغییر حریم شهرها با حذف اخذ مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان تنها نهاد تخصصی و ناظر محیط زیست تامل‌برانگیز و برای آینده پیش‌رو نگران‌کننده است.

در توضیح شرایطی که با توسعه صنایع می‌تواند آلودگی هوا را پیچیده‌تر و سردرگم تر کند باید گفت اصفهان مثال خوبی است؛ چرا که این کلانشهر در سال‌های اخیر رکوردار شهرهای آلوده کشور بوده است. ۱۰ درصد صنایع بزرگ کشور، ۷۰ درصد از تولید آهن و فولاد کشور و بیش از ۵۰ درصد تولید آجر کشور مربوط به اصفهان است و مطابق با آنچه اداره امور آزمایشگاه اداره کل حفاظت محیط زیست استان به ایرنا گفته است، ۷۰ درصد صنایع اصفهان در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان متمرکزند که بدنبال آن موضوع مهاجرت، تمرکز جمعیت و توسعه حمل و نقل درون شهری و برون شهری با میانگین سنی بالا و فرسوده، استقرار واحدهای کارگاهی و صنفی بالقوه آلاینده در بافت شهری و سایر عوامل در کنار شرایط خاص اقلیمی و هواشناسی از علل اصلی آلودگی هوای این خطه تاریخی است.

در زمان حاضر استان اصفهان حدود ۱۰ هزار واحد صنعتی کوچک و بزرگ، ۱۵ هزار واحد صنفی تولیدی، ۷۰ شهرک و ناحیه صنعتی، ۲ هزار واحد سنگبری، ۹۰۰ معدن فعال و ۷۰۰ کوره آجرپزی دارد.

در انتظار آلودگی‌ها و هزینه‌های گزاف باشیم

محمد درویش رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو معتقد است که با کاهش نظارت‌های سازمان حفاظت محیط زیست باید منتظر آلودگی بیشتر خاک، آب و هوا باشیم.

این کنشگر محیط زیست و منابع طبیعی ایران به ایرنا گفت: تا همین حالا هم که این مجوزها گرفته می‌شد، یکی از عمده‌ترین دلایل افت کیفیت سفره‌های آب زیرزمینی و منابع آب سطحی این بود که در بسیاری از مراکز و شهرک‌های صنعتی، الزام‌هاو هنجارهای محیط‌زیستی رعایت نمی‌شد.حالا فرض کنید که همین الزامی هم که وجود داشته است کاهش پیدا کند؛ طبیعی است که وضعیت به مراتب بدتر خواهد شد.

وی افزود: با این وصف باید منتظر این باشیم که کارگران و کارمندان شهرک‌های صنعتی، بیشتر در معرض آسیب و بیماری ها قرار بگیرند و باید منتظر این باشیم که شهرک‌های صنعتی به خصوص در اطراف کلانشهرها  بر اثر وزش باد  قالبی که اتفاق می‌افتد، بیشتر وضعیت شهرها را مسموم کنند.

به باور درویش، این تصمیمات بیشتر سوء برداشت از مانع زدایی است. تصمیماتی که می‌تواند بدون توجه به تبعات توسعه افسار گسیخته صنعت، هزینه‌های گزافی را برای کشور رقم بزند. 

وی در ادامه گفت: این وضعیت خوبی نیست که به بهانه مانع زدایی از تولید، هزینه‌های بهداشتی و درمانی کشور را افزایش دهیم و نه تنها این ماجرا برای ما پول پایداری به ارمغان نمی آورد بلکه سرمایه‌های ما را هم به شدت به مخاطره می اندازد.

توسعه افسار گسیخته، میخی بر تابوت اصفهان

درویش درباره وضعیت زیست محیطی استان اصفهان و آنچه می‌تواند با قانون شکنی وضعیت این استان را شکننده‌تر کند، گفت: اصفهان همین الان هم قربانی توسعه افسار گسیخته است و اغلب مراکز صنعتی آلاینده و آب‌بر در غرب اصفهان، در منطقه زرین شهر قرار گرفته است. اصفهان روزهایی در سال آلوده ترین شهر ایران و حتی آلوده‌تر از تهران می‌شود. حالا فرض کنید این اندک سخت‌گیری‌هایی که در استقرار صنایع می‌شد، برداشته شود؛ معلوم است در اصفهانی که در چاله کوه صفه قرار گرفته با چه بحران‌های جدی‌تری روبه رو می‌شود.

وی افزود: با این وصف همان اندک منابع آبی که برای اصفهان باقی مانده و به شدت در معرض نابودی است بیشتر در  معرض آلودگی قرار می‌گیرد. اصفهان در معرض پدیده ورشکستگی اکولوژیکی است و این اقدام می‌تواند میخی بر تابوت این کهن شهر باشد. 

درویش با اشاره به عزم پیشروی و توسعه متولیان معدن در مناطق چهارگانه حفاظت محیط زیست گفت: در منطقه زنوز در آذربایجان شرقی، جایی که در آن معادن بیداد می‌کنند،سفره‌های آب زیرزمینی را آلوده کردند، سرچشمه‌های رودخانه زنوز که در حوزه آبخیز ارس قرار گرفته وارد منطقه دشت مغان در اردبیل می‌شود. مردم  همه ناراحت و نگران افت کیفیت منابع آبی هستند. این وضعیت حفاظت محیط زیست ماست. حالا در چنین شرایطی همین اندک نظارتی را هم که وجود دارد، می خواهند به بهانه مانع زدایی از تولید  بردارند؛ معلوم است که فاجعه خیلی وحشتناک‌تر  می‌شود.

وی با هشدار نسبت به ابعاد فعالیت معدن در مناطق چهارگانه حفاظت محیط زیست، افزود: پارک ملی کلاه قاضی اصفهان که مدیرانش در برابر هر نوع توسعه‌ای مقاومت می‌کردند دچار فرونشست زمین است. سرزمین ما به هم پیوسته است و  نمی‌‎توان آن  را به شکل جزیره ای حفظ کرد. تصور کنید با این شرایط بگویند معادن هم در پارک ملی کلاه قاضی راه بیفتد؛ این فاجعه خواهد بود. با این شرایط به نظر می‌رسد سازمان محیط زیست هیچ اختیار و قدرتی برای حفاظت سزاوارانه از مایملک محیط زیستی‌اش ندارد.

۵ راه برای پایدار شدن معادن

فعالیت های معدنی تاثیرات مخربی بر محیط زیست می گذارند بنابراین معادن می توانند با بکارگیری ۵ روش عملکردهای خود را پایدارتر کند.

سجاد صفری؛ بازار: علی رغم پیشرفت های فن آوری که باعث رشد صنعت شده است؛ استخراج، هنوز از منابع قابل توجهی استفاده می کند. آب، زمین، کربن و انرژی، اغلب آسیب های شدیدی به محیط زیست وارد می کند. این آسیب ها اگر به درستی کنترل نشوند می تواند ده ها سال پس از اتمام عملیات استخراج، پابرجا باشند و زمین را در برابر فرایندهای طبیعی مانند فرسایش خاک، آسیب پذیرتر کند. اکنون، در حالی که صنایع و دولت ها در سراسر جهان به دنبال راه هایی برای کاهش میزان تولید کربن و تأثیرات زیست محیطی معادن هستند؛ کارشناسان و افراد از استخراج در خارج از معدن این صنعت را تحت فشار قرار می دهند تا نگاه جدی به چگونگی کاهش رد پای آن داشته باشند.

پنج روش که صنعت معدن بوسیله آن می تواند تأثیرات زیست محیطی را کاهش دهد و عملکردهای خود را پایدارتر کند به شرح ذیل است:

۱. تکنیک های استخراج با اثر کمتری:
تکنیک های سنتی استخراج معادن، می توانند تأثیر زیادی بر محیط زیست داشته باشند و برخی از روش های معروف استخراج، مانند استخراج روباز و استخراج زیرزمینی، مهمترین خطرات زیست محیطی را به همراه دارند.
به جای استفاده از تکنیک های جدید و جایگزین استخراج معدن کم اثر، مانند شستشوی درجا، شرکت های معدنی می توانند تأثیرات زیست محیطی آنها را کاهش دهند.

با استفاده از بسیاری از این تکنیک ها، شرکت ها می توانند به طور قابل توجهی از آشفتگی سطحی در سایت های معدنی بکاهند، فرسایش خاک را کاهش دهند و مواد کمتری را که نیاز به پُر شدن مجدد دارند منتقل کنند. کاهش تداخل به این روش هم می تواند اثرات زیست محیطی را کاهش دهد و هم منجر به کار کمتری در هنگام تهیه سایت برای احیای سریعتر یا توان بخشی شود.

در صورت تصفیه کافی، می توان از آب معدن، برای کشاورزی، به عنوان ماده خنک کننده، برای مهار گرد و غبار در محل و آب آشامیدنی استفاده کرد

۲. استفاده مجدد از ضایعات معدن:
استخراج به طور طبیعی مقادیر قابل توجهی زباله تولید می کند. در بسیاری از موارد، مشاغل با توقف عملیات استخراج، زباله ها را پشت سر می گذارند یا در مورد باطله ها در سازه های بزرگی مانند سدهای باطله ذخیره می شوند که مستعد خرابی هستند و در نتیجه آسیب های شدید محیطی به بار می آورند.

خوشبختانه، تقریباً برای هر دسته از زباله های استخراج، حداقل یک یا دو روش برای استفاده مجدد از این زباله ها در داخل یا خارج از سایت وجود دارد.

شرکت ها می توانند از سنگ های ضایعاتی در ساخت و سازهای ساده در محل، مانند پُر کردن فضای خالی و بازسازی زمین های استخراج شده به گونه ای استفاده کنند که از فرسایش خاک جلوگیری کند.

در صورت تصفیه کافی، می توان از آب معدن، برای کشاورزی به عنوان ماده خنک کننده، برای مهار گرد و غبار در محل و آب آشامیدنی استفاده کرد.

حتی باطله هایی که اغلب سمی هستند و در سایت های معدنی به جا مانده اند یا در سدهای باطله در مقیاس بزرگ ذخیره می شوند می توانند کاربردهای سازگار با محیط زیست داشته باشند. بسته به ترکیب معدنی و شیمیایی باطله، مشاغل می توانند از آنها در تولید آجر به عنوان مواد گسترش دهنده رنگ و یا در جنگل های زراعی استفاده کنند.

برخی از فن آوری های جدید حتی امکان استخراج بیشتر از این باطله ها را نیز فراهم می کنند این امر، باعث کاهش مقدار کلی مواد معدنی باقیمانده در سایت های استخراج می شود و در عین حال، حجم زباله های ذخیره شده در سدهای باطله را نیز کاهش می دهد.

با این حال، در حال حاضر همه برنامه ها اقتصادی نیستند. صنعت معدن احتمالاً نیاز به سرمایه گذاری در تحقیقات و توسعه بیشتر در زمینه استفاده مجدد از زباله های معدن دارد تا برخی از روش ها را در مقیاس بزرگ، قابل اجرا کند.

الزام به استفاده از تجهیزات استخراج الکتریکی می تواند به راحتی موجب صرفه جویی عظیم کربن در شرکت های معدنی شود

۳. تجهیزات سازگار با محیط زیست:
شرکت های معدنی که می خواهند تأثیرات زیست محیطی خود را کاهش بدهند می توانند به تجهیزات سازگار با محیط زیست روی بیاورند.

تجهیزات استخراج معدن الکتریکی، اغلب آنقدر قدرتمند هستند که می توانند جایگزین گزینه های دیزلی شوند. جایگزینی موتورهای دیزلی با موتورهای الکتریکی در صورت امکان می تواند میزان CO۲ تولید شده، توسط عملیات استخراج را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

به طور کلی، صنعت معدن در حال حرکت به سوی تجهیزات الکتریکی است؛ تولید کنندگان ماشین آلات معدنی، بیشتر و بیشتر گزینه های سازگار با محیط زیست را ارائه می دهند. برخی از آنها تعهدات مهمتری را اتخاذ می کنند مانند تولید کننده تجهیزات استخراج معادن سوئدی Epiroc که قصد دارد در چند سال آینده ۱۰۰ درصد تجهیزات الکتریکی را تولید کند. الزام به استفاده از تجهیزات استخراج الکتریکی می تواند به راحتی موجب صرفه جویی عظیم کربن در شرکت های معدنی شود.

۴. بازسازی سایت های استخراج معادن:
بسیاری از تکنیک های معدنکاری مدرن باعث ایجاد اختلال در محیط می شوند مانند از بین بردن لایه خاک سطحی لازم برای رشد گیاه و بالا بردن میزان اسیدی خاک و آب، منطقه را برای رویش گیاهان جدید غیر قابل ممکن می کند و مستعد فرسایش خاک می کنند.

از این بدتر، این فرسایش، اغلب می تواند سال ها پس از بسته بندی و انتقال یک شرکت استخراج از معادن ادامه یابد. در نتیجه، بسیاری از سایت های معدن سابق غیرمولد باقی مانده، توسط صاحبان زمین قابل استفاده نیستند و در بعضی موارد، تقریباً برای زندگی گیاهان و حیوانات غیر قابل ممکن است. با این حال، تضمین نمی شود که این آسیب دائمی باشد. شرکت ها می توانند از بسیاری از تکنیک های احیای زمین برای تولید دوباره زمین استخراج شده یا سرعت بخشیدن به روند بازیابی طبیعی زمین استفاده کنند.

۵. جلوگیری از استخراج غیرقانونی:
استخراج غیرقانونی بعنوان مسئله مهمی برای صنعت باقی مانده است؛ به عنوان مثال، کارشناسان تخمین می زنند که در حال حاضر حدود ۱۴ هزار نفر در آفریقای جنوبی درگیر استخراج غیرقانونی هستند. در آنجا استخراج غیرقانونی غالباً در املاکی انجام می شود که برای استخراج در مقیاس بزرگ و بدون توجه به مقرراتی که تأثیرات زیست محیطی را کاهش دهند مناسب نیستند.

جلوگیری از عملیات استخراج غیرقانونی یا غیرمجاز می تواند اطمینان حاصل کند که کلیه معادن به استانداردهای زیست محیطی یکسان ملزم هستند و مسئولیت پذیری را تضمین می کند.

معدن

عبارت است از محل پیدایش طبیعی یک ماده معدنی (فلزی یا غیرفلزی) که مورد اکتشاف و بهره برداری قرار گرفته است، ومعادل لاتین آن (Mine) میباشد.

تاریخچه

بهره برداری وکشف معادن و ذوب سنگ معدنها و استخراج فلزات از آنها به دوران باستان برمی گردد در مورد مس بعضی از باستان شناسان معتقدند که اولین بار مس در ایران شناخته و مورد استفاده قرار گرفته است. نمونه هایی ازسنگ معدن یافت شده در تل ابلیس در کرمان در حدود 6000 سال قدمت دارند. کهن ترین منطقه ای که آثار ذوب مس در آنجا به دست آمده در سیلک کاشان است. که قدیمی تر از تل ابلیس کرمان است.

مقدمه

سرزمین ما ایران به لحاظ داشتن پوسته ای ناهمگن وتاثیر حوادث مختلف زمین شناسی در شکل گیری آن، از نظر مواد معدنی، سرشار است چرا که تقریبا از تمامی مواد معدنی دنیا برخوردار است.

کانسارهای مس

ایران به احاظ مس از پتانسیل معدنی بسیار خوبی برخوردار است. بزرگترین کمربند مسی شناخته شده ایران، هم زمان بازون ولکانیکی- پلوتونیکی کمربند قلعه دختر- ارومیه است. از مهمترین این کانسارها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

مس سرچشمه:

معدن مس پور فیری سرچشمه در 50 کیلومتری جنوب شهرستان رفسنجان واقع شده است. این کانسار به طور دقیق توسط واترمن (1975)، اطمینان (1981) و شهاب پور (1987 و 1982) مورد مطالعه قرار گرفته است. بزرگترین توده نفوذی منطقه به سرچشمه پورفیری معروف است که ترکیب گرانودیوریتی دارد. میزان ذخیره قطعی تا سال 1975 بالغ بر 450 میلیون تن با عیار 12/1 درصد که تا یک میلیارد تن تخمین زده شده است. میزان 92 میلیون تن ذخیره غنی شده با عیار متوسط 99/1 درصد نیز گزارش شده است. علاوه بر مس، عناصر مولیبدن، طلا ونقره این سیستم قابل ت.وجه است. عیار مولیبدن 03/0 درصد نقره 10 گرم در تن و طلا 3/0 گرم در تن است.

کانسارهای سرب و روی:

کانسارهای سرب وروی کشور ما، توسط دکتر راستادو ودکتر مومن زاده مطالعه شده اند. در منطقه غرب ایران مرکزی، در حدود 170 آثار کانی سازی مربوط به عناصر Pb- Zn- Fe- Ba از دوره کرتاسه تحتانی گزارش شده است که احتمالا همگی از نوع استراتی باند هستند و عبارتند از:

معدن سرب و روی انگوران

معدن سرب و روی انگوران در 110 کیلومتری غرب شهرستان زنجام و در حومه ده دندی انگوران قرار دارد. ذخیره نوع توده ای در آهک و دولومیت قرار دارد. ذخیره قطعی این کانسار 9 میلیون تن و ذخیره احتمالی آن 13 میلیون تن گزارش شده است. عیار روی 25 تا 30 درصد و سرب 3 تا 6 درصد است.
معادن سرب و روی ایران کوه- کوشک و… از دیکر معادن مهم این کانسار هستند.

کانسارهای کرومیت

معادن فعال کرومیت در استانهای هرمزگان، کرمان وخراسان واقع شده اند. که بزرگترین آنها معدن کرومیت آسمینون واقع در استان هرمزگان در 165 کیلومتری شمالی بندرعباس قرار دارد. و ذخیره قطعی آن 000/500/3 و استخراج سالیانه آن 000/35 تن است.

کانسارهای آهن ایران

کانسارهای آهن کشف شده ایران در استانهای یزد، خراسان، کرمان و استان مرکزی واقع شده اند. میزان ذخیره قطعی این کانسارها 8/1 میلیارد تن گزارش شده که بیش از 90 درصد آن از نوع آذرین و اسکارن است.

کانسارهای آهن ناحیه زرند- بافق- ساغند:

مهمترین کانسارهای آهن کشف شده ایران در این ناحیه واقع شده اند. معادن مهم آهن این منطقه عبارتند از: چغارت، سه چاهون، چادرملو، زرند و چاه گز چندمنطقه که مراحل اکتشاف را می گذرانند عبارتند از میشروان، آنومالی شمالی، آنومالی B و ناریگان.

کانسارهای فسفات ایران

کانسارهای فسفات ایران از نظر سنی از جدید به قدیم به صورت زیر است:

• کانسارهای فسفات زون زاگرس (استانهای لرستان- خوزستان- فارس)
• کانسارهای فسفاته در البرز مرکزی و آذربایجان

معادن منگنز و خاک سرخ:

معادن منگنز فعال ایران در استانهای تهران، اصفهان ومرکزی واقع شده اند. میزان ذخیره قعی واحتمالی معادن منگنز فعال حدود 5/1 میلیون تن است. کانسارهای آهن ناریگان در یزد و چاه باشه در اصفهان حاوی حدود 5 درصد منگنز هستند.

دیگرمعادن ایران عبارتند از معادن کائولین وخاک نسوز- معادن فلرسپات، دولومیت و سیلیس معادن فلورین، زرنیخ ومیکا- معادن زئولیت، بوکسیت وتالک، معادن بنتونیت، گل سفید ومنیزیت و… که هر کدام به نوبه خود در صنایع کشور تاثیر بسزایی دارند و گاها محصولات خود را به دلیل نداشتن تکنولوژی کافی به قیمات ناچیز بهخ خارج از کشور صادر می کنند که گاها بعضی از این مواد که به عنوان باطله هستند حاوی عناصر نادر خاک و… مثل استرانسیم، Th هستند که قیمت فوق العاده زیادی دارند.
در سالهای بعد از انقلاب و مخصوصا در یک دهه اخیر، معادن بسیاری کشف و مورد بهره برداری قرار گرفته است و یا با مطالعات زیاد توسعه یافته اند. در ایران شاید بتوان گفت که منابع معدنی بی انتهایی وجود دارد که شاید بتوان گفت فقط یک هزارم آنها کشف شده اند.